Một số hạn chế trong công tác thi hành hình phạt tù nhưng cho hưởng án treo

Luật thi hành án hình sự được Quốc Hội nước CHXHCN Việt Nam  khóa XII thông qua ngày 17/6/2010, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2011. Theo quy định của Luật thi hành án hình sự thì Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện và Ủy ban nhân nhân dân cấp xã nơi người chấp hành án cư trú là những cơ quan trực tiếp tiến hành việc lập hồ sơ, quản lý, giám sát, giáo dục người được hưởng án treo. Thông qua công tác kiểm tra và công tác ban hành các quyết định thi hành bản án có hiệu lực pháp luật đối với hình phạt tù nhưng cho hưởng án treo còn gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc, gây cản trở trong công tác thi hành án. Thông qua những trường hợp cụ thể sau sẽ làm rõ vấn đề này: 

1. Người chấp hành án phạt tù nhưng được hưởng án treo không có mặt tại nơi cư trú.

Sau khi Tòa án ra quyết định thi hành án và chuyển kèm theo bản án, sổ theo dõi người chấp hành án đến Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, UBND cấp xã nơi người chấp hành án đăng ký thường trú để thi hành. Tuy nhiên cơ quan thi hành án hình sự không thể thực hiện việc triệu tập bị án đến làm các thủ tục cần thiết theo quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều 62 Luật thi hành án hình sự, vì người chấp hành án không có mặt tại địa phương, UBND cấp xã nơi cư trú cũng không nắm được người chấp hành án đang đi đâu, làm gì?. Trong trường hợp này, sau khi có xác minh của Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, UBND cấp xã trả lời tình trạng cư trú của người chấp hành án thì Tòa án nơi đã ra quyết định thi hành án cũng không thể đề nghị Cơ quan thi hành án hình sự truy nã (Trong giai đoạn thi hành án) hoặc áp giải thi hành án đối với người chấp hành án, do đó trên thực tế việc thi hành án đối với những trường hợp này không thể tiến hành.

2. Ủy thác thi hành hình phạt tù nhưng cho hưởng án treo khi thời hạn chấp hành hình phạt tù đã hết

Thực tế còn tồn tại trường hợp Tòa án các tỉnh thành khác ủy thác thi hành án treo đến Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Đắk Lắk. Tuy nhiên khi nhận được bản án thì thời hạn chấp hành án đã hết. Cụ thể như sau:

Bị cáo Nguyễn Văn N bị Tòa án nhân dân Quận T xử phạt 06 tháng tù nhưng cho hưởng án treo về tội “Trộm cắp tài sản”, thời gian thử thách là 01 năm tính từ ngày tuyên án sơ thẩm (ngày 12/10/2012). Giao người chấp hành án về nơi cư trú (Quận T, thành phố M) giám sát giáo dục trong thời gian thử thách. Sau khi bản án có hiệu lực pháp luật thì Tòa án nhân dân Quận T đã ra quyết định thi hành hình phạt án treo đối với Nguyễn Văn N. Qua xác minh Cơ quan thi hành án hình sự Quận T đã xác định Nguyễn Văn N chỉ đăng ký tạm trú KT.3 (tạm trú không xác định thời hạn), hiện không có mặt tại địa phương và làm các thủ tục xác minh cần thiết trả lời cho Tòa án nhân dân thành phố M. Đến ngày 21/11/2016 TAND Quận T đã chuyển hồ sơ ủy thác thi hành án đến Tòa án nhân dân huyện B, tỉnh Đắk Lắk (nơi người chấp hành án đăng ký thường trú).

 Lúc này thời hạn chấp hành hình phạt 06 tháng tù nhưng cho hưởng án treo tính từ ngày tuyên án sơ thẩm đã hết, thời gian thử thách đã hết Tòa án nhân dân huyện B cũng không thể ra quyết định thi hành án theo qui định. Người phải chấp hành án treo không được quản lý, giám sát giáo dục vẫn nằm ngoài vòng pháp luật, từ đó làm mất mục đích, ý nghĩa của hình phạt mà Bộ luật hình sự đã quy định.

3. Việc xác định một người đã chấp hành xong hình phạt án treo:

Quy định về việc xác định người chấp hành án đã thi hành hình phạt án treo xong hay chưa thi hành cũng không rõ ràng. Trong trường hợp trên, sau khi hết thời gian chấp hành án treo và thời gian thử thách Tòa án nhân dân Quận T mới ủy thác thi hành án hình sự cho Tòa án nhân dân huyện B, tỉnh Đắk Lắk. Giả thiết Nguyễn Văn N lại tiếp tục phạm tội mới thì có bị coi là tái phạm hay không? Nếu bị xét xử tội phạm mới thì hình phạt án treo có bị chuyển hóa thành hình phạt tù để tổng hợp với hình phạt mới hay không? Bởi lẽ chưa có Tòa án nào ban hành quyết định thi hành bản án đối với Nguyễn Văn N và người chấp hành án cũng chưa thực sự chấp hành bản án của Tòa án đã tuyên.

Theo quy định của pháp luật hình sự hiện hành thì người chấp hành nghiêm chỉnh bản án của Tòa án về phạt tù cho hưởng án treo được cấp giấy chứng nhận hết thời gian thử thách. Tuy nhiên đối với người không chấp hành bản án, bỏ trốn khỏi địa phương cũng đều có hậu quả pháp lý là như nhau là sau khi hết thời gian thử thách 01 năm của án treo đều được coi là đã xóa án tích.

Một số kiến nghị, đề xuất

- Hội đồng thẩm phán TANDTC cần có văn bản quy định, hướng dẫn chặt chẽ hơn về điều kiện được hưởng án treo trong trường hợp người chấp hành án sinh sống tại 02 nơi thường trú và tạm trú; Trong trường hợp phát hiện việc người chấp hành án có nơi cư trú không rõ ràng nhưng Tòa án vẫn cho hưởng án treo thì qua công tác kiểm tra cần phát hiện kịp thời và có kiến nghị giám đốc thẩm hủy bản án đã có hiệu lực pháp luật về biện pháp chấp hành hình phạt.

- Cần có chế tài áp giải thi hành án đối với những người phải chấp hành án treo khi người chấp hành án cố ý trốn tránh hoặc vắng mặt tại địa phương.

- Ban hành quy định cụ thể nhằm nâng cao trách nhiệm của chính quyền địa phương cấp xã nơi cư trú trong việc quản lý, giám sát các đối tượng được áp dụng các biện pháp ngăn chặn (Cấm đi khỏi nơi cư trú; Bảo lĩnh…) trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử để đảm bảo cho công tác thi hành án nói chung cũng như thi hành hình phạt án treo nói riêng đạt hiệu quả cao. Bên cạnh đó cần tăng cường quyền xử phạt hành chính cơ quan này đối với những người thi hành án treo cố tình vắng mặt khi đã nhận được giấy triệu tập làm việc hoặc bỏ đi khỏi địa phương không khai báo.

- Cần có những quy định cụ thể về việc những trường hợp không chấp hành hình phạt án treo thì không được coi là đã xóa án tích và phải chịu tiền án nếu phạm tội mới.

Trên đây là các vướng mắc trong công tác thi hành án treo. Rất mong nhận được đóng góp ý kiến của các bạn đọc./

Nguyễn Anh Thư